Czeski Cieszyn Český Těšín
Ratusz w Czeskim Cieszynie
Herb Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Powiat	Karwina
Data założenia	1920
Burmistrz	Gabriela Hřebačková
Powierzchnia	33,8 km²
Wysokość	265-422 m n.p.m.
Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość	24 599[1] 762,5 os./km²
Kod pocztowy	737 01
Podział miasta	7 dzielnic
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Czeski Cieszyn
Położenie na mapie Czech Czeski Cieszyn
49°44′45″N 18°37′28″E/49,745833 18,624444
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Czechy

Czeski Cieszyn (cz. Český Těšín, niem. Tschechisch Teschen) – miasto we wschodniej części Czech, w kraju morawsko-śląskim, siedziba gminy z rozszerzonymi uprawnieniami. Leży na Pogórzu Śląskim, nad Olzą. Współczesne administracyjne pojęcie „miasto Czeski Cieszyn” odnosi się do lewobrzeżnej części, stanowiącego pod względem przestrzennym jedną całość, ośrodka miejskiego, którego część prawobrzeżna należy do Polski i nosi oficjalną nazwę „Cieszyn”.

Wspólnie obie części miasta zamieszkiwane są przez 60,5 tys. osób i zajmują 63 km². Część lewobrzeżna (czeska) liczy 33,8 km² powierzchni i 24,6 tys. mieszkańców.

Dzieje Cieszyna sięgają IX wieku. Od roku 1290 do 1918 był on centrum, rządzonego w swej historii przez Piastów i Habsburgów, księstwa cieszyńskiego, stając się w epoce nowożytnej jednym z najważniejszych miast Śląska. Za spadkobiercę wielowiekowej historii uważana jest polska część miasta, powszechnie więc dzieje Czeskiego Cieszyna liczy się od lipca 1920. Wtedy to doszło do podziału miasta między Polskę i Czechosłowację, będącego wynikiem dwuletniego sporu terytorialnego między tymi dwoma powstałymi na gruzach monarchii austro-węgierskiej państwami. Jądrem Czeskiego Cieszyna jest historyczne przedmieście Saska Kępa; założone zostało przez księcia Alberta Sasko-Cieszyńskiego w roku 1794, rozwinęło się jednak dopiero po budowie w 1869 roku dworca kolejowego.

Większość cieszyńskich zabytków, skupionych na obszarze Starego Miasta, znajduje się obecnie w polskiej części miasta. Na lewym brzegu Olzy dominuje zabudowa XIX-wieczna (historyzm i secesja) oraz międzywojenna (modernizm). Ta druga pochodzi z czasów planowej rozbudowy Czeskiego Cieszyna, przyczyną której był brak po czechosłowackiej stronie potrzebnych do funkcjonowania miasta obiektów publicznych, szkół itp.

Ludność |

W latach 1869-2001^[2]:

Według czeskiego spisu z 2001 roku w Czeskim Cieszynie mieszkało 26 429 osób, z czego 19 716 (74,6%) było narodowości czeskiej, 4257 (16,1%) polskiej, 1155 (4,4%) słowackiej, 219 (0,8%) morawskiej, 69 (0,3%) niemieckiej, 23 wietnamskiej, 22 romskiej i 5 ukraińskiej oraz 390 (1,5%) grupy etnicznej śląskiej. Osób wierzących było 14 860 (56,2% populacji), z czego 8916 wiernych Kościoła katolickiego (60% osób wierzących), 737 wiernych Ewangelickiego Kościoła Czeskobraterskiego, 356 Świadków Jehowy oraz 51 wiernych Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego^[3].

Historia |

Czeska i polska nazwa ulicy w Czeskim Cieszynie^[4]

Czeski Cieszyn powstał w 1920 roku w wyniku podziału dawnego Księstwa Cieszyńskiego pomiędzy Polskę i Czechosłowację. Ustalona wtedy granica przebiegała przez miasto Cieszyn wzdłuż rzeki Olzy, dzieląc miasto na dwie części. Wcześniej obszar obecnego Czeskiego Cieszyna stanowiły przedmieścia Cieszyna położone na lewym brzegu Olzy, za tzw. Bramą Wodną i Długim Mostem, o rozproszonej zabudowie i rządzone na prawie książęcym (kameralnym). Najstarszym z nich był Brandys (niem. Brandeis)^[5]. W pierwszej połowie XVIII wieku obszar Brandysa położony najbliżej zamku książęcego zaczęto nazywać Kamieńcem (niem. Steinplatz)^[6]. W 1794 r. na zlecenie księcia Alberta Sasko-Cieszyńskiego na Kamieńcu założono nowe przedmieście kameralne Saską Kępę (niem. Sachsenberg), na którym wzdłuż drogi od mostu założono 32 warsztaty sukiennicze^[7]. W połowie XIX wieku poprowadzono tu Kolej Koszycko-Bogumińską, później także Kolej Miast Śląskich i Galicyjskich z Frydku przez Cieszyn i Bielsko do Kalwarii. Zbudowano okazały dworzec kolejowy, który do 1920 roku był głównym dworcem miasta Cieszyna. Od 1911 roku do dworca dojeżdżał tramwaj z historycznej części miasta.

Kościół ewangelicki „Na Niwach“ w Czeskim Cieszynie

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. Brandys, Kamieniec oraz Saska Kępa miały razem 5044 mieszkańców (27,1% populacji Cieszyna) zamieszkałych w 269 budynkach (27,5% budynków w mieście)^[8]. Natomiast według spisu z 1910 r. Brandys, Kamieniec i Saska Kępa miały łączną powierzchnię 265 hektarów (39,6% powierzchni Cieszyna) zamieszkałych przez 6837 osób (30,4% populacji Cieszyna) w 380 budynkach (30,9% budynków w mieście), co dawało gęstość zaludnienia równą 2580 os./km², z czego 6524 było zameldowanych na stałe, 4167 (60,9%) było niemiecko-, 2195 (32,1%) polsko-, 160 (2,3%) czeskojęzycznymi a 2 osoby posługiwały się innym językiem, 4431 (64,8%) było katolikami, 1678 (24,5%) ewangelikami, 19 (0,3%) kalwinistami, 700 (10,2%) wyznawcami judaizmu a 9 osób było innej religii lub wyznania^[9].

Podział miasta spowodował spadek znaczenia Cieszyna w regionie i zahamowanie jego rozwoju. Polska część miasta utraciła ważne połączenie kolejowe i wiele zakładów przemysłowych, natomiast Czeski Cieszyn został odcięty od swojego historycznego centrum; starówki, teatru, świątyń, urzędów i placówek oświatowych. Czechosłowacki spis ludności przeprowadzony kilka miesięcy po podziale Zaolzia z 1921 roku przedstawiał diametralnie odmienne zestawienie narodowościowe niż to miało miejsce przed objęciem w jurysdykcję tego obszaru przez władze czeskie^[10], spośród 8068 mieszkańców zamieszkałych w 420 domach, Niemców miało być 3406, Czechów 2427, Żydów 674, a Polaków 526^[11].

W 1927 roku rozpoczęto budowę „nowego” centrum Czeskiego Cieszyna, w tym rynku z ratuszem, według koncepcji architekta i urbanisty Emila Leo. Na dawnej Saskiej Kępie (pomiędzy Olzą a dworcem kolejowym), do istniejących budynków zbudowanych w stylu eklektycznym i secesyjnym, dobudowano wiele nowych modernistycznych – od klasycyzujących po funkcjonalistyczne. W krótkim czasie powstały szpital, cmentarz, synagogi, kościoły, szkoły i urzędy. Dla powstania, jak i rozwoju nowego miasta w okresie międzywojennym, spore zasługi miał Józef Kożdoń – pierwszy burmistrz miasta w latach 1920-1938^[12]. W roku 1930 w mieście działało 20 firm budowlanych^[13].

Miejscowi katolicy zorganizowali w 1921 r. własną parafię pw. Boskiego Serca Pana przy kościele jezuickim, oficjalnie erygowaną w 1934 r. Wśród ewangelików doszło do rozdźwięku. Propolska część chciała przyłączyć się do Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania na Śląsku Wschodnim w Czechosłowacji, natomiast tzw. ślązakowcy i miejscowi Niemcy chcieli przyłączyć się do Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego w Czechach, na Morawach i na Śląsku. Konflikt rozgorzał podczas zgromadzenia zborowego w 1923 na którym wybrano pastora Pawła Zahradnika z Kojkowic. Odtąd pastorowany przez niego zbór miał charakter niemiecki i w 1927 wybudował własny kościół zwany Na Rozwoju. Polski zbór w 1926 powołał własnego pastora Józefa Bergera, a formalnie uznany został w 1928. Własny kościół nazywany Na Niwach projektu architekta Edwarda Davida wybudowano w latach 1931-1932. W mieście powstał również niewielki zbór Ewangelickiego Kościoła Czeskobraterskiego, który w latach 1928-1929 również wybudował własny kościół na ul. Frydeckiej.

W październiku 1938 roku Czeski Cieszyn został zajęty przez wojska polskie w trakcie aneksji Zaolzia i włączony do miasta Cieszyna jako Cieszyn Zachodni. W okresie II wojny światowej w dzielnicy Konteszyniec działał obóz jeniecki Stalag VIII D. Po 1945 roku powrócił ponowny podział miasta i odrębność Czeskiego Cieszyna. Obszar terytorialny Czeskiego Cieszyna został powiększony najpierw o Sibicę w 1947, następnie w 1960 o Żuków Dolny, a w 1975 o Żuków Górny, Mistrzowice (w tym Mosty i Koniaków) i Stanisłowice. Mosty na Olzie, dzielące miasto na dwie części, stały się najważniejszym przejściem granicznym pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W latach 80. XX w. otwarto nowe przejście graniczne Cieszyn-Boguszowice-Chotěbuz na peryferiach miasta, które odciążyło ruch w centrum. Było ono największym przejściem granicznym pomiędzy Polską a Czechami. Od 1990 roku nawiązano ścisłą współpracę z Cieszynem na gruncie kulturalnym – jedną z pierwszych inicjatyw w tym zakresie był Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Na granicy”, od czasu przystąpienia Czech i Polski do UE noszący nazwę „Bez granic”.

W momencie podziału w Czeskim Cieszynie mieszkało znacznie więcej Polaków niż Czechów, jednak w wyniku napływu ludności z głębi Czech i prowadzonej przez rząd w Pradze intensywnej polityce czechizacji polskiej ludności stanowi ona dziś tylko ok. 15% mniejszość. Mimo wszystko Czeski Cieszyn pozostaje jednym z najważniejszych ośrodków mniejszości polskiej w Czechach oraz siedzibą większości organizacji polskich w tym kraju. Tutaj wydawany jest ogólnoczeski dziennik „Głos Ludu – Gazeta Polaków w Republice Czeskiej” oraz miesięcznik „Zwrot”. Działają tu także placówki edukacyjne z polskim językiem nauczania: przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum.

Podział administracyjny |

Czeski Cieszyn podzielony jest na 22 obręby ewidencyjne składających się na 7 części i gmin katastralnych^[14].

• Český Těšín (Czeski Cieszyn)


• Dolní Žukov (Żuków Dolny)


• Horní Žukov (Żuków Górny)


• Mistřovice (Mistrzowice)


• Stanislavice (Stanisłowice)


• Mosty


• Koňakov (Koniaków)

Gmina katastralna Czeski Cieszyn ma powierzchnię 738,91 ha^[15], co stanowi jedynie 21,9% powierzchni całej gminy. W 2001 na jej obszarze żyły 22347 osoby^[2] (84,6% populacji, gęstość 3024,4 os./km²). Obejmuje ona dawne lewobrzeżne przedmieścia Cieszyna (a dawniej niezależne wsie): Brandýs (Brandys), Kamenec (Kamieniec) i Sasovka (Saska Kępa lub Sasówka), a także Svibice (Sibica), do 1920 roku siedziba niezależnej gminy, którą włączono w granice administracyjne Czeskiego Cieszyna w 1947 roku. Położona jest w południowej części gminy katastralnej i na jej obszarze znajduje się największe w mieście osiedle z wielkiej płyty.

Zabytki |

Obiektami zabytkowymi w mieście są^[16]:

• Kościół parafialny Najświętszego Serca Jezusowego – zbudowany w latach 1891-1894 według projektu Ludwiga Satzke, wpierw jako kościół zakonu jezuitów, później kościół parafialny dla nowo powstałego miasta Czeskiego Cieszyna

 Osobny artykuł: Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Czeskim Cieszynie.

• Kapliczka z 1878 r.


• Centralny cmentarz komunalny – powstały w 1925 roku, podzielony (do lat 60. XX w.) na część katolicką i ewangelicką, a w 1926 roku powstała dodatkowo część żydowska


• Pomnik św. Jana Nepomucena na Alejach Masaryka – najstarsza rzeźba na terenie Czeskiego Cieszyna, pochodząca z połowy XVIII wieku; barokowa z polichromowanego piaskowca


• Pomnik Międzynarodowej Solidarności Koalicji Antyfaszystowskiej STALAG VIII B/D – powstały nad rzeką Olzą w 1979 roku na miejscu dawnego niemieckiego obozu jenieckiego Stalag VIII D. W 2011 r. na pomniku odsłonięto tablice pamiątkowe poświęcone ofiarom III Rzeszy


• Budynek dawnej strzelnicy wybudowany w stylu neoklasycystycznym w 1882 roku, obecnie Ośrodek Kulturalno-Społeczny „Strzelnica” z galerią sztuki, klubem jazzowym i kortami tenisowymi


• Budynek gimnazjum – wybudowany w stylu funkcjonalizmu według projektu Jaroslava Fragnera w 1935 roku


• Synagoga Szomre-Szabos – wybudowana w stylu eklektyczno-mauretańskim według projektu Eduarda Davida w 1928 roku.

 Osobny artykuł: Synagoga Szomre-Szabos w Czeskim Cieszynie.

• Dworzec kolejowy – wybudowany w 1889 roku w stylu neorenesansowym

 Osobny artykuł: Český Těšín (stacja kolejowa).

Sport |

Swoją siedzibę miał tu klub piłkarski Polski Klub Sportowy Cieszyn.

Galeria |

• 
  

  

  
  

  
  

  Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Zabytkowa kapliczka z 1878 r.
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Centralny cmentarz komunalny
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Fragment opuszczonego cmentarza żydowskiego
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Pomnik św. Jana Nepomucena w Alejach Masaryka
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Pomnik upamiętniający jeńców obozu Stalag VIII D
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Dawna strzelnica
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Budynek gimnazjum zaprojektowany przez Jaroslava Fragnera
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Budynek dawnej synagogi Szomre-Szabos, obecnie Dom PZKO w Czeskim Cieszynie
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Szkoła podstawowa
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Czeskocieszyński dworzec kolejowy
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Głazy narzutowe w parku w Czeskim Cieszynie
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Zima w Czeskim Cieszynie. Olza widziana z czeskiej strony.
  

  
  

  
  

Miasta partnerskie |

• 
  Cieszyn (Polska)


• 
  Rožňava (Słowacja)

Ludzie związani z Czeskim Cieszynem |

Urodzeni w Czeskim Cieszynie:

• Ludvik Aškenazy (1921–1986) – czesko-niemiecki pisarz i reporter


• 
  František Vláčil (1924–1999) – czeski reżyser i scenarzysta filmowy, malarz i grafik


• Jaromír Hanzlík (1948) – czeski aktor (Szpital na peryferiach)


• Luděk Čajka (1963–1990) – hokeista, reprezentant Czechosłowacji


• 
  Przemysław Branny (1970) – polski aktor (Śmierć jak kromka chleba)


• Bogdan Trojak (1975) – polsko-czeski poeta i publicysta

Zobacz też |

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Czeski Cieszyn

• Cieszyn


• Stary Cieszyn (Cieszynisko)


• Śląsk Cieszyński


• Tramwaje w Cieszynie


• Cmentarz żydowski w Czeskim Cieszynie


• Synagoga w Czeskim Cieszynie


• Synagoga Machsike Hatora w Czeskim Cieszynie


• Synagoga w Czeskim Cieszynie (ul. Ruchu Oporu 4)


• Rezerwat przyrody Velké doly


• Zaolzie

Przypisy |

Bibliografia |

• Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych. Cieszyn: Książnica Cieszyńska, 2010. ISBN 978-83-927052-6-0.


• Marcin Żerański: Cieszyn i Czeski Cieszyn – śladem tramwaju. Cieszyn: Pracownia na Pastwiskach, 2011. ISBN 978-83-933109-0-6.

Linki zewnętrzne |

• Oficjalna strona miasta


• Serwis informacyjny miasta Český Těšín


• 
  hrady.cz: Zámek Brandýs (cz.)
  

p • d • e Kraj morawsko-śląski Powiaty Bruntál Frydek-Mistek Karwina Nowy Jiczyn Opawa Ostrawa Gminy z rozszerzonymi uprawnieniami Bílovec Bogumin Bruntál Czeski Cieszyn Frenštát pod Radhoštěm Frydek-Mistek Frydlant nad Ostrawicą Hawierzów Hulczyn Jabłonków Karniów Karwina Kopřivnice Kravaře Nowy Jiczyn Odry Opawa Orłowa Ostrawa Rýmařov Trzyniec Vítkov